εκλειπτική

Η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο, η οποία είναι μέγιστος κύκλος της ουράνιας σφαίρας. Κατά τη διάρκεια της κίνησης της Γης γύρω από τον Ήλιο, ο Ήλιος φαίνεται ότι κινείται στην ουράνια σφαίρα στο ίδιο επίπεδο και κατά την ίδια φορά. Επομένως ως ε. ορίζεται, πολλές φορές, η τροχιά του Ηλίου, που φαίνεται στην ουράνια σφαίρα, κέντρο της οποίας θεωρείται η ακίνητη Γη. Ο ορισμός αυτός οφείλεται στους αρχαίους αστρονόμους που στήριζαν τις θεωρίες τους στο γεωκεντρικό σύστημα. Επειδή οι εκλείψεις του Ηλίου και της Σελήνης συμβαίνουν μόνο όταν η Σελήνη βρίσκεται στο επίπεδο της τροχιάς της Γης, οι αρχαίοι είχαν παρατηρήσει ότι οι εκλείψεις, όταν παρασταθούν πάνω στον χάρτη του ουρανού, συμβαίνουν κοντά στον κύκλο τον οποίο διαγράφει ο Ήλιος στην ετήσια πορεία του. Γι’ αυτό και ονόμασαν τον κύκλο αυτό ε. Ο Ήλιος στην ετήσια κίνησή του (φαινομενική) και κατά την ορθή φορά διαγράφει τον μέγιστο κύκλο ΗγΗ’γ’, δηλαδή την ε., η οποία σχηματίζει με τον Ισημερινό γωνία ΙΙ’. Η γραμμή των ισημεριών γγ’ είναι η τομή του Ισημερινού και της ε., όπου γ το εαρινό ισημερινό σημείο, γ’ το φθινοπωρινό ισημερινό σημείο, Η και Η’ τα ηλιοστάσια του χειμώνα και του καλοκαιριού και Ρ και P’ οι πόλοι της ε. (βόρειας και νότιας). Κάθε εποχή του έτους αντιστοιχεί στον χρόνο τον οποίο χρειάζεται ο Ήλιος για να διανύσει την ε. Η φαινομενική γωνιώδης ταχύτητα του Ηλίου στην ε. μεταβάλλεται ανάλογα με την απόσταση Ηλίου – Γης, γιατί η τροχιά αυτή δεν είναι κύκλος, αλλά έλλειψη με εκκεντρότητα 0,01675 και διαγράφεται σύμφωνα με τον νόμο των εμβαδών. Γι’ αυτό τον λόγο η διάρκεια των διαφόρων εποχών του έτους δεν είναι σταθερή, αλλά αυξομειώνεται. Η γωνία την οποία σχηματίζουν τα επίπεδα της ε. και του Ισημερινού ονομάζεται λόξωση της ε. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι η πρώτη μέτρηση της γωνίας αυτής έγινε από τον Αναξίμανδρο (611-547 π.Χ.). Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης βρήκε γύρω στο 350 π.Χ. ότι αυτή ισούται με 23° 49’ 23’’. Ωστόσο, ο Ερατοσθένης, έναν αιώνα αργότερα, βρήκε τη λόξωση (όπως αναφέρει ο Πτολεμαίος) ίση με 25° 51’ 13’’. Αποδείχθηκε ότι η γωνία αυτή ελαττώνεται μισό δευτερόλεπτο της μοίρας τον χρόνο. Το 1950 είχε τιμή 23° 26’ 44,8’’, ενώ υπολογίζεται ότι η τιμή αυτή μετά από 15.000 χρόνια θα ισούται με 22° 15’ και στη συνέχεια θα αυξηθεί πάλι και θα φθάσει περίπου τις 25°. Η μεταβολή της λόξωσης της ε. οφείλεται στις παρέλξεις των άλλων πλανητών επάνω στη Γη και κυριότερα του Δία, εξαιτίας της μεγάλης μάζας του, και της Αφροδίτης, εξαιτίας της μικρής της απόστασης από τη Γη. Ως συνέπεια αυτών των επιδράσεων, η ε. δονείται γύρω από μια μέση θέση, με πολύ μεγάλη περίοδο (της τάξης με κατώτατο χρονολογικό όριο των 20.000 ετών). πόλοι ε. Τα δύο σημεία στα οποία τέμνει την ουράνια σφαίρα η κάθετη προς το επίπεδο της ε. που περνά από το κέντρο της σφαίρας. Ο βόρειος πόλος της ε. βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού, στον αστερισμό του Δράκοντα και ο νότιος πόλος στο νότιο ημισφαίριο του ουρανού, στον αστερισμό του Ιπτάμενου Ιχθύος (Volans). συντεταγμένες ε. Ουράνιες συντεταγμένες στο σύστημα των οποίων ο βασικός κύκλος αναφοράς είναι η ε. και το σημείο μηδέν είναι το εαρινό ισημερινό σημείο. Οι συντεταγμένες ε. είναι το ουράνιο (ή ε.) πλάτος και το ουράνιο (ή ε.) μήκος. Το ουράνιο πλάτος (β) ενός αστέρα, για παράδειγμα, είναι η γωνιακή του απόσταση (από 0° έως 90°) βόρεια (θεωρείται θετικό) ή νότια (αρνητικό) από την ε. και μετριέται κατά μήκος του μέγιστου κύκλου, που περνά από το ουράνιο σώμα και τους πόλους της ε. Το ουράνιο μήκος (λ) ενός σώματος είναι η γωνιακή του απόσταση (από 0° έως 360°) από το εαρινό ισημερινό σημείο και μετριέται, με κατεύθυνση προς τα ανατολικά, κατά μήκος της ε. έως την τομή με τον μέγιστο κύκλο που περνά από το ουράνιο σώμα (μετριέται προς την ίδια κατεύθυνση με τη φαινόμενη ετήσια κίνηση του Ηλίου). Οι συντεταγμένες ε. ενός ουράνιου σώματος είναι ανεξάρτητες από τον τόπο παρατήρησης και τον χρόνο και χρησιμοποιούνται κυρίως στην περίπτωση των σωμάτων του πλανητικού μας συστήματος (πλανητών, αστεροειδών και άλλων ουράνιων σωμάτων). Σχεδιάγραμμα της εκλειπτικής και των φάσεών της.